Chỉ có 32% số người dân Mỹ nói rằng họ có niềm tin truyền thông “cung cấp tin tức đầy đủ, chính xác và công bằng” trong năm 2016, theo cuộc trưng cầu ý kiến do Gallup tiến hành. Đó là mức thấp nhất trong lịch sử thăm dò của Gallup- từ khi câu hỏi này được hỏi hằng năm từ 1997 - và thấp hơn tám điểm so với 2015.

Tin giả, tin sai sự thật đã có lịch sử lâu đời, nhưng đặc biệt nổi lên năm 2016 với cuộc chạy đua vào Nhà Trắng. Kết quả của một phân tích của BuzzFeed News cho thấy ba tháng trước cuộc bầu cử Mỹ những tin giả được tạo ra còn hấp dẫn người đọc hơn những câu chuyện hàng đầu từ các phương tiện truyền thông chính thống. Top 20 câu chuyện ngụy tạo có tới 8,7 triệu lượt chia sẻ và bình luận, trong khi top 20 câu chuyện thật chỉ có 7,3 triệu lượt.

Niềm tin vào truyền thông cũng sút giảm trên khắp các nước EU năm 2015, một khảo sát của Liên hiệp phát thanh truyền hình châu Âu cho biết. Ông Alexios Mantzarlis, Giám đốc Mạng kiểm chứng sự thật tại Viện nghiên cứu báo chí Poynter của Mỹ giải thích rằng khoảng một nửa những câu chuyện được chia sẻ rộng rãi trên Facebook trước cuộc trưng cầu dân ý ở Italy vào năm ngoái là giả mạo.

Tin giả (fake news) đang là một vấn nạn trên toàn thế giới, của các mạng xã hội, của giới truyền thông. Tác hại của tin giả rất lớn, có thể gây hoang mang dư luận xã hội, ảnh hưởng kinh tế, môi trường, sức khỏe. Vậy, làm thế nào để có thể nhận diện tin giả? Sau đây là một số lưu ý mà người dân cần quan tâm khi đọc tin tức, để có thể nhận diện tin tức giả mạo.

Tin mang những dòng tít khả nghi

Tin giả mạo ngoài việc dùng lời lẽ gây sốc thường in hoa cả tít và đưa thêm nhiều dấu chấm cảm thán kiểu !!!,!!???

Tin có địa chỉ trang web khác thường

Tin giả mạo thường được đăng trên những trang web có địa chỉ trang web kỳ quặc, vô nghĩa... Khi click vào trang này sẽ hiện lên nhiều mẩu quảng cáo hoặc dẫn dắt sang nhiều trang web khác với những đường link liên kết tới những nội dung không trong sáng (khiêu dâm, game, bạo lực...), nhiều trang còn đòi hỏi bạn phải nhập thông tin các nhân, đăng ký số điện thoại... Các bài viết trên những trang web này cũng đều có nội dung gây sốc như liệt kê ở trên.

Tin không ghi rõ nguồn gốc

Những câu chuyện giật gân giả mạo thường không ghi rõ nguồn gốc hoặc nếu có thì độc giả nên tranh thủ truy nguyên nguồn gốc bằng công cụ tìm kiếm Google. Các tin tức có tầm ảnh hưởng quan trọng toàn cầu kiểu như “tuyên bố của NASA”, “Bill Gates bị cáo buộc...”, “Dịch bệnh ở Somali”, “Thị trường chứng khoán sụp đổ”... nếu có chắc chắn sẽ được những cơ quan thông tấn uy tín chính thống trên thế giới đăng tải, các hãng truyền thông lớn trong nước cũng sẽ đồng thời dẫn dịch và đưa tin. Người dùng cũng nên tập thói quen lọc chọn trang tin để đọc thay vì chỉ chăm chú đến nội dung.

Tin có định dạng kỳ quặc

Những trang tin vặt thường có định dạng kém chuyên nghiệp, màu mè, sai nhiều lỗi chính tả và văn phong lủng củng.

Tin có hình ảnh không tự nhiên

Các tin sốc thường can thiệp chỉnh sửa hình ảnh hoặc video. Một số hình ảnh có thể là thật nhưng bị mang ra khỏi ngữ cảnh. Độc giả khi nghi ngờ có thể dùng công cụ tìm kiếm hình ảnh của Google (https://images.google.com) để kiểm chứng lại những bức ảnh ấy từng xuất hiện trong các ngữ cảnh nào.

Tin với ngày đăng lạc hậu

Nhiều câu chuyện gây sốc đã từng xảy ra nay được đổi ngày hoặc chia sẻ lại kiểu như tin tăng giá xăng, thảm họa...

Tin khoa học không dẫn nguồn tham khảo

Đặc biệt với những bài viết liên quan đến sức khỏe, ngoài việc đòi dẫn nguồn chính xác, người đọc cần đòi hỏi tác giả đưa ra những căn cứ khoa học. Cần nhận thức rõ ràng rằng kiến thức y khoa không phải dễ dàng áp dụng, nó đòi hỏi kiến thức chuyên môn sâu và điều kiện áp dụng. Nếu quá dễ dàng chữa các bệnh nan y theo kiểu dân gian thì Việt Nam đã đầy rẫy người nhận giải Nobel y học rồi.

Vì tin tức giả mạo suy cho cùng là nhằm trục lợi hoặc gây chia rẽ, đánh vào lòng tham hoặc sự đố kỵ của con người, nên khi đọc bất cứ tin tức nào, chúng ta cũng cần có tư duy phản biện theo kiểu: “Sao lại có thể đơn giản dễ dàng như vậy?”, “Sao chỉ có trang này đăng?”, “Sao lại có những món hời như vậy?”... Từ đó chúng ta bình tĩnh kiểm chứng lại tính chân thực của tin tức theo những gợi ý bên trên.

Cục Phát thanh truyền hình và Thông tin điện tử